Hoe maak je een theaterbezoek toegankelijk voor laaggeletterden?

Dan is er nog iets. Vaak als je nu binnen het vrijetijdscircuit in de programmaboekjes kijkt, lees je: “Ik speel die rol en dit is een zin van mijn personage uit het stuk”. Oké, maar interessanter zou misschien zijn dat de personages en eventueel de relaties met elkaar beter worden voorgesteld. Je hoeft daarin niet alles te verklappen, maar dat zou pas écht kunnen helpen. Of je voorziet een zakwoordenboekje waarin gebruikte woorden worden verklaard. Tijdens de voorstelling, met het zaallicht uit, is het dan wel weer moeilijk om in die boekjes te kijken, tenzij je die dus niet volledig dooft. Je kan bewust in die theatercodes kiezen om dat te faciliteren, en goed communiceren wat wel of niet kan bij het theaterbezoek.

Dan zijn er nog de locatiegebonden drempels. Dat is er enerzijds voor zorgen dat er duidelijke bewegwijzering naar de theaterzaal of speellocatie is. Als ze daar al minder komen, dan moet het ook helder zijn waar ze worden verwacht. Voor het Landjuweelfestival in de Westhoek zit je bijvoorbeeld ook specifiek met een moeilijk openbaar vervoer. Dan moeten we ondersteuning in de bereikbaarheid bieden en misschien ook voorstellingen niet te laat programmeren. Maar het is er vooral voor zorgen dat ze zich welkom voelen, dat de mensen van het theatergezelschap of de locatie aanspreekbaar zijn.

Zijn er ook zaken die tijdens de voorstellingen anders kunnen?

Je zou het taalniveau, de woord- en stijlkeuzes in de tekst, kunnen aanpassen. Niet alles hoeft vereenvoudigd te worden, maar een deel van het publiek zou kunnen afhaken omdat er voor hen daarom bepaalde puzzelstukken ontbreken. Dat ligt natuurlijk vaak moeilijk binnen het theater in de vrije tijd. Omdat je dan als gezelschap mogelijks inbreekt op de auteur of de dramaturgie van de voorstelling. Als je dat niet doet, is dat ook niet erg. Er is ook nog iets zoals artistieke vrijheid. Maar pas wanneer je weet wat NT1 is en hun drempels als theaterpubliek zijn, kan je de keuze maken om er al dan niet rekening mee te houden.

Een makkelijkere ingreep is visuele ondersteuning. Als alle betekenis alleen in de taal zit, kan dat een struikelblok zijn. Denk maar aan rekwisieten, kostuums of kleur om mee de context, betekenis en sfeer te scheppen.

Je kan ook denken aan boventiteling bij gebruik van andere talen of dialecten, geprojecteerd op de wand. Dat kost natuurlijk tijd, geld en professionaliteit, maar daar zou je wel een impulssubsidie bij OPENDOEK voor kunnen aanvragen. Het is wel gebleken dat als je niet gewoon bent om naar het theater te gaan en je plots twee dingen tegelijk moet doen, namelijk het verhaal volgen via de geprojecteerde tekst en naar het stuk zelf kijken, dat dat heel moeilijk is. Het is belangrijk dat we in gesprek blijven gaan met het (doel)publiek over hun noden. We mogen bovendien niet louter in doelgroepen gaan denken. Wat werkt voor de ene, werkt niet voor de andere. Het is dus telkens bewuste keuzes maken wat je wil en kan aanbieden.

Wat kan er extra of anders gedaan worden na de voorstelling?

Dan denk ik aan een nagesprek. Ik zeg niet dat je dat altijd moet organiseren, maar het kan een meerwaarde zijn. Dat hoeft bovendien niet per se zo strikt georganiseerd te zijn. Denk maar aan een informele ‘babbel achteraf’ tussen het publiek en de makers, met bijvoorbeeld een drankje aan een ‘napraattafel’, zeker wanneer het NT1-publiek niet altijd de mogelijkheid heeft om over hun theaterbeleving in gesprek te gaan met iemand, om het ergens ook te verwerken.

Maar als je een nagesprek organiseert, is voor NT1 opnieuw ‘klare taal’, vereenvoudigd Nederlands, belangrijk. Als moderator mag je zeker moeilijkere woorden gebruiken, maar leg ze dan uit. Je mag over moeilijke onderwerpen praten, maar zet daar dan bijvoorbeeld een ondersteunende foto. Ga er ook niet vanuit dat iedereen de vaktermen uit de ‘theatertaal’ kent of jouw mening deelt. Anders schrik je de (NT1-)toeschouwers af om deel te nemen.

Heel concreet zou je dat nagesprek kunnen stimuleren met methodes als ‘Visual Thinking Strategies (VTS)’ of het ‘Socratisch gesprek’. Het publiek heeft waarschijnlijk allemaal iets anders gezien en gevoeld, gaan terug naar hun eigen leefwereld en ervaring en dan moet er ruimte zijn om daarover te kunnen praten. Over die ‘klare taal’ en diverse gespreksstrategieën zou je bij OPENDOEK een cursus kunnen volgen. Deze tools zijn trouwens niet alleen voor NT1, maar goed voor iedereen die bij het nagesprek wil aansluiten, net als de eerdere voorstellen die kunnen worden doorgetrokken voor brede toegankelijkheid. Andere mogelijkheden voor zo’n verwerking zijn onder andere een creatief atelier gelinkt aan de voorstelling. Laat bijvoorbeeld mensen zelf een paar theateroefeningen doen, of er iets over tekenen of schrijven.