Het zesde zintuig
woensdag 15 mrt. 2023
Wieteke Moens
Al sinds het begin bestaat er een link tussen theater en het paranormale. En hoewel de goden al lang geen rol meer spelen in het theater barst de theaterwereld nog altijd van bijgeloof.
Volgens de legende dateren de eerste vormen van theater uit de zesde eeuw v.C. tijdens een festival ter ere van de god Dionysos. Al sinds het begin bestaat er dus een link tussen theater en het paranormale. En hoewel de goden al lang geen rol meer spelen in het theater - behalve dan wanneer een auteur zo verstrikt raakt in de plot dat enkel een deus ex machina nog kan baten - barst de theaterwereld nog altijd van de geesten, vloeken en bijgeloof.
Theater verdwijnt zodra het verschijnt. Hoe vaak een stuk ook opgevoerd wordt, geen twee voorstellingen zijn dezelfde. Het enige wat rest, is de indruk die het op de toeschouwer achterlaat (of dat nu een positieve of negatieve is), maar soms nemen deze indrukken ook vastere vormen aan. In het New Yorkse Belasco Theatre zouden bezoekers bijvoorbeeld regelmatig een praatje hebben geslagen met de geest van de oorspronkelijke eigenaar David Belasco, die zich zelfs in het hiernamaals nog ontfermde over de dagelijkse Broadway-besognes. Om hem zelf te ontmoeten ben je helaas te laat, want de première van het gewaagde ‘Oh! Calcutta!’ (lees: “O, quel cul t’as!”) ging Belasco’s geest te ver. Sindsdien is hij niet meer gezien.
Wil je toch graag eens een geest ontmoeten, haast je dan naar het Theatre Royal Drury Lane in Londen. Dit gebouw wordt volgens de geruchten geplaagd door allerlei geesten. Zo zou de geest van de legendarische clown Joseph Grimaldi het personeel graag tegen het achterste schoppen. Je vindt hem ook in de wandelgangen waar zijn geschminkte hoofd lichaamloos rondzweeft. Ruik je een zweem lavendel, dan passeerde je waarschijnlijk net de geest van Dan Leno, een andere clown die in het theater rondspookt. En de bekendste geest die het Theatre Royal rijk is, staat bekend onder de naam “The Man in Grey”. Deze in grijs geklede man beweegt zich over het tweede balkon, waarna hij in de muur verdwijnt. Naar het schijnt heeft hij een uitstekende smaak in theaterstukken. Pittig detail: enkele werkmannen ontdekten in de jaren 1870 een skelet omringd door grijze stof en met een mes in de borstkas in een geheime kamer, precies op de plaats waar The Man in Grey in de muur verdwijnt. Spooky!
“When shall we three meet again
In thunder, lightning, or in rain?”
Volgens menig acteur vervloekten de heksen uit Shakespeares ‘Macbeth’ het toneelstuk met deze woorden. Om ervoor te zorgen dat een productie van het stuk niet behekst wordt, mag je de titel van het stuk niet uitspreken in het theater. En om op veilig te spelen, wordt er ook niet uit het stuk geciteerd buiten voorstellingen en repetities om. Opvoeringen van ‘Macbeth’ krijgen te maken met vallende decorstukken, financiële problemen en acteurs die plots ziek worden. Volgens de legende heeft het stuk zelfs levens geëist. De eerste dode viel meteen tijdens de eerste reeks opvoeringen: de acteur die de rol van Lady Macbeth vertolkte, stierf op het podium waarna Shakespeare zelf de rol op zich nam. Daarnaast zijn er zeker twee acteurs neergestoken met echte dolken door gefoefel met rekwisieten. De twijfelachtige eer van het hoogste dodental tijdens één ‘Macbeth’-incident komt toe aan de Astor Place opstand van 1849 in New York. Tijdens deze uit de hand gelopen ruzie over welke acteur het meest schitterde in de hoofdrol kwamen minstens 22 mensen om het leven.
Gelukkig zijn er enkele handige rituelen om de vloek ongedaan te maken, mocht iemand per ongeluk de naam van het stuk uitspreken binnen de muren van het theater. Volgens één ritueel moet de zondaar de ruimte verlaten, drie keer rond zijn as draaien, spugen, vloeken, en dan aankloppen om weer binnen te mogen. Volgens andere rituelen is het voldoende om over je linkerschouder te spuwen of luidop een repliek te citeren uit een ander werk van Shakespeare. Deze ritueeltjes lijken wat ouderwets, maar ook vandaag geloven acteurs nog in de kracht van de vloek. Actrice Sally Wingert, die de rol van Lady Macbeth op zich nam na het plotse ontslag van haar collega, vat de houding van veel hedendaagse acteurs mooi samen: “It’s best just not to tempt faith”.
Theatermensen zijn van het bijgelovige soort. Zo beloven slechte generale repetities een goede première en hoor je je vrienden liever roepen “Break a leg!” dan dat ze je geluk wensen met een voorstelling. Hieronder volgen een aantal maatregelen die een goed verloop van je volgende productie garanderen!
Fluiten in theatergebouwen is uit den boze. Dit bijgeloof komt waarschijnlijk eerder voort uit veiligheidsoverwegingen dan uit de angst voor het paranormale. Vroeger communiceerden de mannen die instonden voor het omhoog hijsen en omlaag laten zakken van decorstukken namelijk door naar elkaar te fluiten. Een vrolijk deuntje fluiten kon dus voor een naar ongeluk zorgen.
Laat altijd een licht branden op het toneel, zelfs als iedereen al naar huis is. Volgens sommigen blijven geesten weg uit theaters met zo’n ghost light. Volgens anderen is het een kwestie van veiligheid. Kunnen zien waar het podium begint en eindigt is vooral een goede manier om geen nieuwe geesten te creëren.
Wens je je medeacteurs liever geen gebroken been toe, dan kan je ook altijd “Merde!” roepen. Dit gebruik stamt uit de tijd dat de hogere klasse met paard en kar naar het theater kwam. Hoe meer mensen, hoe meer paarden, hoe meer stront. Een teken dat de voorstelling goed loopt dus!
Ook theatermakers uit het verleden hadden al last van besparingen in de culturele sector. Waarschijnlijk waren het enkele creatievelingen met geldzorgen die op de proppen kwamen met vormen van bijgeloof die er vooral voor zorgen dat je wat geld uitspaart. Denk bijvoorbeeld aan de gedachte dat blauw dragen op het podium ongeluk brengt - dit is wellicht een restant uit de tijd dat blauwe stof ongelooflijk duur was. Of het idee dat je nooit echte juwelen mag dragen op het toneel. En gebruik zeker geen nieuwe make-up tijdens een première, want ook dat brengt ongeluk. Zelfs op bloemen voor de regisseur kan je besparen onder het mom van bijgeloof. Het zou blijkbaar geluk brengen als je een boeket steelt van een graf - al lijkt ons dat vooral een uitstekende manier om een woedende geest achter je aan te krijgen.
