'Het Pleidooi' - De magie van het begin: kijk naar theater zoals Hannah Arendt

De theaterwereld zit vol met blote benen. Als je naar een voorstelling kijkt, zie je een opeenstapeling van nieuwe beginnen. De inspiratie, het idee, het maken, het zoeken, het schrijven, het spelen: alles komt samen op het podium. En zelfs dan is elke nieuwe scène, elke nieuwe zin, elk woord, elke adem een nieuw begin. Een zonsopgang op zich. Theater barst van het beginnen.

Een leven lang geboren worden

De Duits-Amerikaanse Hannah Arendt baseerde haar filosofie op die magische kunst van het beginnen. Voor haar leraar, Martin Heidegger, lag de essentie van de mens in zijn dood. Onze sterfelijkheid, en de nietigheid daarvan, maakt dat we leven. Hannah Arendt kleedde die theorie uit en vertrok niet van de dood, maar van de geboorte. Daarmee maakte ze een positief mensbeeld: het is de nataliteit die ons kenmerkt. Volgens haar houdt het geboren worden nooit op, maar doordringt het onze hele levensloop. Omdat we steeds weer herbeginnen, omdat we telkens weer iets scheppen, zijn we in leven. Omdat we durven veranderen en onszelf uitdagen, zijn we mens.

Het begin in theater

Iemand zei me onlangs dat toneelspelen het meest menselijke is wat je kan doen. Dat je pas echt jezelf kan worden door samen met anderen emoties te uiten en verhalen te vertellen. Ook Hannah Arendt zou dat menselijke aspect van theater voelen, maar dan vooral in al dat beginnen, waar de toneelwereld van overstroomt. In de schepping van werelden en vertelsels op een podium, in de creativiteit in de meest letterlijke zin van dat woord. Het begin zit in alle hoekjes van het theater verscholen en trekt zo een onophoudelijke reeks geboortes op gang. De flarden van een beginnend idee, de aarzelende eerste woorden van een script, de aftastende ontmoeting van twee spelers: die maken ons mens. En die mens maakt theater.

Begin blaast bestaan in

Er is meer. Om het onbescheiden uit te drukken: de mens maakt theater en met dat theater maakt de mens de wereld. Arendt wijdde veel aandacht aan het belang van het spreken. Daarmee bedoelde ze zowel de innerlijke dialoog, die ieder mens in zich heeft, als de uitwisseling met een ander. Voor haar is spreken een menselijke, scheppende activiteit. Wat besproken wordt, komt tot leven. In dat opzicht is spreken en spelen ook telkens een geboorte, niet alleen van de mens die het doet, maar ook van wat wordt besproken of gespeeld. Een verhaal eist bestaansrecht op voor zijn onderwerp. Door een thema te bespreken, is het aan de orde. Woorden laten het onderwerp geboren worden en houden het in leven. Door over en in een wereld te spelen, laten we die wereld bestaan, máken we hem. Theater is beginnen. Dat begin blaast een bestaan in de dingen. Het brengt alles tot leven.

Kijk dus eens naar theater zoals Hannah Arendt naar de wereld keek. Omdat alles een ochtend is. Omdat overal de zon op komt. En durf zelf te beginnen. “Omdat mensen, al zijn zij sterfelijk, niet zijn geboren om te sterven, maar om een begin te maken.”