© Isaac Ponseele
© Isaac Ponseele
© Isaac Ponseele
© Isaac Ponseele
© Isaac Ponseele
Dit was het openingsweekend van het Landjuweelfestival
zondag 29 okt. 2023
OPENDOEK
Vrijdag ging het Landjuweelfestival van start in Brugge. Het programma was nog nooit zo divers en om niet te verdwalen, presenteren we jullie de jongerenredactie. Door hun frisse blik hoef je helemaal niets te missen van deze editie.
Het Landjuweelfestival begon allerminst kabbelend, maar schoot uit de startblokken met een boeiende inspiratiedag rond sociaal-artistiek theater (in de vrije tijd), de openingsvoorstelling en twee erg drukke weekenddagen. Van de eerste musical ooit op dit festival tot de helende kracht van theater binnen gevangenismuren, of hoe de gamewereld stiekem binnensloop in ons programma. Je ontdekt het allemaal hier. Een jongerenredactie maakt verslag van de Brugse jaargang met columns, interviews en radio.
Amateurtheater maakt dit jaar opnieuw furore tijdens het jaarlijkse Landjuweelfestival. Actrice Silke Thorrez hoort het woord 'amateur' niet graag: “Iedereen kan spelen als je maar de juiste knopjes indrukt". Met die ingesteldheid klopte ze aan bij de gevangenis van Brugge. Samen met enkele gedetineerden maakte ze de theatervoorstelling ‘Muren en Maskers’. Voor ex-gedetineerde en hoofdrolspeelster Mia is het een bijzondere ervaring: “Ik heb nog niet gedacht aan applaus, misschien loop ik wel weg”.
Een verslag van de inspiratiedag rond sociaal-artistiek theater en theater in de vrije tijd
'Onbeperkt op de planken', de inspiratiedag rond sociaal-artistiek theater, bracht heel wat mensen bijeen in theaterzaal Biekorf in Brugge. De eerste dag van het Landjuweelfestival werd zo afgetrapt met een inspirerende dialoog, georganiseerd door OPENDOEK in samenwerking met Unie der Zorgelozen en DEMOS. Centraal stond de vraag hoe de verbinding kan vergroten tussen het theater van de vrije tijd en het sociaal-artistiek theater. Het doel van de dag was om inspiratie op te doen hoe die twee ‘werelden’ elkaar kunnen vinden en wat ze van elkaar kunnen leren. Zo zijn er nog steeds te veel mensen die minder kansen krijgen in de klassieke theatergezelschappen uit de vrije tijd, en al zeker niet buiten de grootstedelijke context.
Gastvrouw Fien Sabbe heette ons welkom waarna de toon werd gezet met een kick-off statement van Geert Opsomer, theaterwetenschapper en bezieler van TransfoCollect (Brussel). Hij had het over het andere soort denken over theater als ontwikkeling, als gemeenschappelijke stappen willen zetten waarvan de voorstelling de uitkomst eerder dan de directe focus is. Vervolgens doken we de praktijk in met treffende videovoorbeelden van organisaties Globe Aroma (Brussel) met An Vandermeulen en Shilemeza Prins, en Madam Fortuna (Borgerhout) met Luk Nys en Hussein Al-Khalidi. Een gesprek volgde met Joon Bilcke, Steven Duyck en Renate Laconte en sociaal-artistiek vaandeldrager Geert Six met als kapstok de voorstelling Ne Kersentuin van Unie der Zorgelozen en Koninklijke Sint-Michielsgilde Roeselare-Beveren, die het Landjuweelfestival die avond met verve zou openen. Centraal stond het belang van dialoog tijdens het maakproces en de meerwaarde van het in contact brengen van verschillende leefwerelden. Voor we het wisten, was het tijd voor een niet-onbelangrijke koffiepauze met taart, waarna we in drie panels aan de slag gingen met enkele centrale vragen: Waarom zien we zo weinig samenwerkingen tussen het theater in de vrije tijd en de sociaal-artistieke werkingen? Wie zou die groepen kunnen samenbrengen en hoe? Wat kunnen we leren van elkaar? Om de dag goed af te sluiten, kwamen we terug samen om deze gedachten even te bundelen.
Het is niet nodig of wenselijk om van elk theatergezelschap uit de vrije tijd ook een ‘sociaal-artistiek’ gezelschap te maken in de strikte zin, en vice versa, maar er zijn wel specifieke zaken die we van elkaar kunnen leren. Om de veelheid aan wat werd aangehaald tijdens de inspiratiedag te vatten, wil ik enkele boeiende gedachtengangen kernachtig oplijsten, die kunnen leiden tot reflectie:
Theater gaat in essentie over mensen. We kunnen niet anders dan dat menselijke centraal zetten.
DEMOS kwam met enkele kernideeën: ‘De relatie gaat participatie vooraf.’ Zoek elkaar op, leg verbinding en luister naar elkaar. ‘Moeilijk bereikbare groepen bestaan niet, wel onbereikbare organisaties’.
Betrek iedereen op een (voor hen) waardige manier in het proces en de voorstelling.
Durf tijd te nemen. We zijn het niet meer gewoon om te denken op lange termijn (ook in het professionele veld), dus durf te vertragen. Geen drie voorstellingen maken in twee maanden tijd, maar toewerken naar één over een jaar.
Durf ook te ‘falen’. Het gaat niet over een ‘beter’ gezelschap worden, maar net een warmer gezelschap. Focus op het gemeenschappelijk proces in plaats van op het resultaat en de reactie van het publiek.
Durf de structuren in vraag te stellen. Zet jonge mensen in creatieve rollen of in raden van bestuur. Kies eens een andere regisseur en put uit een nieuw soort repertoire. Durf de rollen om te draaien, letterlijk.
Doe vooral wat voor jullie sociaal veilig aanvoelt. Het creëren van vertrouwensbanden en een safe space, en de daarbij horende wederzijdse verwachtingen, is essentieel. Maar durf ook de grenzen van de comfortzone uit te dagen en andere pistes in optie te nemen.
In dialoog gaan geeft het verhaal ook meer diepgang, vermijd het eenrichtingsverkeer van regie naar speler. Creëer meer gemeenschappelijke verantwoordelijkheid.
De stukken moeten nu niet allemaal plots ‘maatschappelijk geëngageerd’ worden, ook humor en spelplezier is van groot belang.
Koffie en taart! Samen eten blijkt een enorm belangrijke factor voor het groepsgevoel. Niet toevallig heet het reflectieboek van de eerste vijf jaar sociaal-artistieke werking bij Antigone in Kortrijk uit 2005 dan ook Koffie en taart.
Om dit alles duurzaam te maken, zijn engagement en structurele wijzigingen nodig, maar het begint alvast bij het gewoon doen, eraan beginnen.
Dit zijn allemaal heel mooie ideeën, maar zijn niet altijd evident. De organisatorische problemen, het zoeken naar geld en publiek zijn voorbeelden van onzekerheden en noodzakelijkheden binnen theater in de vrije tijd die grondige sociale durf en diepgang mogelijk inperken. Zeker in vergelijking tot de geprofessionaliseerde sociaal-artistieke sector. Het zal ook de taak zijn om het vrijetijds theater te ondersteunen om meer – al zijn het kleine – zaadjes te durven planten.
We mogen die twee werelden ook niet los van elkaar zien. Er zijn veel open, inclusieve gezelschappen in de vrije tijd en gezelschappen die maatschappelijke thema’s centraal zetten. Bij 75% van de gezelschappen primeert dat sociale samenzijn ook, dus zijn veel gezelschappen niet al sociaal-artistiek? En de kwetsbare spelers uit het sociaal-artistieke circuit zijn toch ook liefhebbers, ‘amateurs’? Of moeten we dan nadenken over de vraag, wie of wat is ‘kwetsbaar’? Natuurlijk is de dialoog na deze inspiratiedag dus nog lang niet voorbij en zullen we moeten blijven nieuwe vormen van samen theater maken bedenken.
Om terug te komen op het eerste punt, blijft theater in zijn essentie menselijk en veranderlijk, zowel tijdens één stuk als doorheen de geschiedenis. Laten we dan ook die menselijkheid centraal zetten en durven te veranderen.
- Rune Wittouck
Voor de openingsvoorstelling maakte de directeur van OPENDOEK, Joke Quaghebeur, een stand van zaken op over theater in de vrije tijd.
Voor de openingsvoorstelling maakte de directeur van OPENDOEK, Joke Quaghebeur, een stand van zaken op over theater in de vrije tijd.
Ik groeide op in een creatief theatergezin, cultuur en kunsten ons met de paplepel ingegeven. Als jong kind stond Ik met een ontzettende bewondering en verwondering achter, tussen en voor de coulissen. Het theater was voor mij geen vreemde wereld. Maar in die tijd waren er geen cultuurcentra in mijn buurt. We gingen naar “theater”, een heel ‘evenement’. Sommigen trokken zelfs speciaal voor de gelegenheid hun beste kleren aan.
De verdere opkomst van de culturele centra in de jaren ‘80 bracht verandering. Cultuurspreiding werd hoog in het vaandel gedragen. Mensen nieuwe artiesten laten ontdekken in een quasi lege zaal, het kon nog allemaal. Programmatoren gingen prospecteren en werkten hard aan een publieksopbouw. Publiek ging te rade bij de lokale cultuurfunctionaris voor de ‘must sees’ van het seizoen.
Ondertussen zijn we 50 jaar verder en zien we de diversiteit in de programmering afzwakken: een commerciëler model waarbij een volle zaal, eerder dan cultuurspreiding, als doel wordt gesteld. Wanneer je het Vlaamse land rondtrekt, zie je overal dezelfde programmatie, dezelfde namen: herhaling troef! Waar is de uniciteit van de cultuurhuizen naartoe? De creativiteit? De expertise?
“Een cultuurcentrum heeft tot doel de (lokale) bevolking te laten kennismaken met de enorme creativiteit van de mensheid op verschillende vlakken zoals toneel, dans, zang, muziek, theater en vele andere (podium)kunsten.” Nergens valt in deze definitie van Wikipedia het woordje ‘professioneel’ te bespeuren. Amateurkunsten worden in bepaalde steden, gemeenten en zelfs uit de cultuurhuizen verbannen.
Willen de cultuurhuizen inclusiever werken en diverse doelgroepen bereiken, zouden ze net die sector moeten omarmen.
Uit het onderzoek “Dit doet me wat!” uit 2019 blijkt dat 1 op de 4 Vlamingen ooit theater beoefende en 1 op 3 soms theater kijkt. Neem daarbij dat jaarlijks gemiddeld 1.5 miljoen mensen naar theater in de vrije tijd gaan kijken. Dit is een doelpubliek dat je als cultuurhuis niet zomaar naast je neer kunt leggen. De perfecte link om die theaterliefhebbers met de programmering van het cultuurhuis te laten kennismaken. Geef ze inspraak in plaats van ze te verbannen, geef hen een signaal dat ze ook welkom zijn, als publiek én als speler.
De plaatselijke bakker staat samen met een dokter, politieker, poetsvrouw of buschauffeur op de planken. Een diverse groep mensen die in de toekomst zeker nog kan uitgebreid worden door in te zetten op participatie. We kunnen theater gebruiken om mensen verder te laten ontwikkelen, in taal, in beweging, in discipline … om ze zo ook naar andere kunsten toe te leiden.
Té vaak wordt bij theater in de vrije tijd de connotatie met billenkletser en kluchten gemaakt. En wat is daar trouwens mis mee? Maar het is meer dan dat! Het rondtrekkende Landjuweelfestival is het festival bij uitstek om een palet aan belangwekkende theatervoorstellingen te zien. Plaatselijke programmatoren zijn vol bewondering en verwonderd over de kwaliteit van die liefhebbers. Sommige nemen na het festival zelfs één van de voorstellingen op in hun regulier aanbod. Een mooi voorbeeld hoe een cultuurhuis het verschil kan maken.
Inderdaad een mooi voorbeeld maar er zijn er jammer genoeg nog meer andere. Het is een gedeelde verantwoordelijkheid. Niet alleen de cultuurdiensten en cultuurcentra maar ook de politiek!
Is de uitstraling van een stad belangrijker dan de inwoners?
Beseffen die politici de waarde van deze sector, de kracht van theater?
Zonder namen te noemen, 500.000 euro voor een cultuurmarkt is voor een stad niet haalbaar maar 1.000.000 euro voor reuzen wel? ’t Waren wel mooie reuzen … mocht ook wel.
Hoeveel steden dingen nu mee om in 2030 culturele hoofdstad te worden? Daar wordt nu al veel geld tegenaan gegooid en ze weten bijgod niet of ze de titel in huis halen.
Ondertussen investeren wij in een festival die we aan deze stad, aan haar inwoners en de sector aanbieden. Gelukkig werd onze smeekbede gehoord, waarvoor dank. In aanloop van dit festival hebben we hier in Brugge aan de lijve ondervonden hoe hoog de discussies oplopen, hoeveel frustraties er leven … Dit is een oproep om in mensen te investeren, om de sector te ondersteunen, om ze te zién.
Omarm theater in de vrije tijd, geef ze een plaats in jullie cultuurhuis en maak van hen een ‘must see’ in het volgend programma. Ik wens jullie allen een fijn festival, een evenement met veel diversiteit in disciplines, het neusje van de zalm.
Op zaterdag 28 oktober mocht OPENDOEK een uurtje radio maken op Villa Bota.
Dit kon je toen horen:
- Een blik op het programma
- Een interview met Nayat Sari - speelster in Once
- Een terugblik op de inspiratiedag 'Onbeperkt op de planken'
Dit alles werd in goede banen geleid door Rune Wittouck en Midas Lemenu.
Of een spel slaagt, valt altijd samen met het inlevingsvermogen en engagement van de spelers. Die vereisten gelden bij uitstek voor gezelschapsspelen. Wie voelde zich ook heel even Napoleon tijdens een spel Risk, Marc Coucke bij een partijtje Monopoly of Sherlock Holmes tussen de weerwolven?
Rollenspellen zoals Dungeons & Dragons, D&D voor de liefhebbers, steunen zelfs volledig op de fantasie van de spelers. Dezelfde criteria gelden evengoed voor theater. Enkel wanneer acteurs werkelijk de personages worden en het publiek de grens tussen spel en realiteit durft loslaten, worden de diepste emoties geraakt. Dat concept was het vertrekpunt voor Koen Ilsens onderzoek naar de kracht van improvisatorisch en participatief theater. In het kader van zijn eindproject ontwikkelde hij het longreach improvisatiestuk ‘Aan Zet. U kiest, wij spelen’. Naar analogie met het immens populaire D&D begint het stuk met het scheppen van een ‘wereld’. In dit geval: een half verlaten dorp Karmen. Hier houdt de bevolking zich sinds het sluiten van de mijnen bezig met het verplaatsen van terrils, de overblijvende afvalheuvels die het dorp pijnlijk doen herinneren aan de vervlogen gloriedagen. Vervolgens worden de zes personages geschetst: de burgemeester, vakbondsleider, moeder, tienerdochter, dokter en waarzegster. Voor elk wat wils dus en dat komt goed uit want vanaf dan bent u aan zet. Dat mag u heel letterlijk nemen. Elke move, alliantie of plottwist wordt beslist door het publiek dat zich per groep ook nog eens ontfermt over het lot van een specifiek personage. De verhaallijn die zich dan ontspint, wordt a l'improviste gespeeld door de acteurs onder leiding van de spelmeester in de rol van Koen Ilsen zelf. Voor je het weet schrijven de toeschouwers zich mee in het verhaal van ‘hun’ personage en verdwijnt de vierde wand als sneeuw voor de zon. Je leeft mee, maar evengoed sterf je met een personage. Dit leidt niet enkel tot wisselwerking tussen publiek en spelers, maar ook het publiek onderling discussieert, vormt allianties en wreekt zich. Net zomin als er twee identieke D&D spellen zijn, zal deze voorstelling zich nooit herhalen. Desondanks plooit het spel zich onder leiding van het publiek naar de gemeenschappelijke thema’s die ons allemaal bindt.
Of hoe het lokale en hyper specifieke telkens weer leidt tot het universele, zowel in een goed potje D&D met feeën, draken en ridders als in theater over, voor en door het dorp.
- Leon Adriaensen
Wat als theater muren doet verdwijnen, maskers afzet en of hypocrisie doorprikt? Samen met de TROTS-werkgroep van gedetineerden zocht Silke Thorrez naar vormen om het bewustzijn rond gender en identiteit binnen de gevangenismuren bespreekbaar te maken. Die samenwerking van Penitentiair Complex Brugge en De Rode Antraciet vzw, die sport en cultuur brengt binnen de gevangenismuren van Vlaanderen en Brussel, mondde uit in het toonmoment Muren en Maskers tijdens het openingsweekend van het Landjuweelfestival.
We trekken allemaal soms muren om ons heen, maskers zijn er overal. Waar en wanneer vallen ze af? Vallen ze af? Hoe vrij ben je om te zijn wie je echt bent als je tussen fysieke muren opgesloten zit? Of vallen de maskers net weg wanneer muren op je afkomen?
De waarde van het theaterproject werd snel duidelijk. Aanvankelijk namen sommige gedetineerden vooral deel om hun cel te kunnen verlaten, maar al snel werd duidelijk dat theatermaken de verwerking stimuleerde, zowel in de gesprekken als gewoon het samen plezier maken.
Organisatorisch was Muren en Maskers niet zo eenvoudig. Om de regels na te leven moesten de bijeenkomsten altijd goed geregeld zijn. Tijdens de uiteindelijke toonmomenten in het kader van het Landjuweelfestival staat enkel Mia op scène, die intussen vrij is met een enkelband. Voor de voorbereiding van het toonmoment ging Silke daarom heen en weer naar binnen en buiten om de teksten en ideeën van de andere deelnemers in wisselwerking te brengen met Mia. Zo werden hun bijdragen verwerkt in een soundscape of in de tekst die Mia brengt.
Als een actrice die zich klaarmaakt in de loge voor een optreden beeldt Mia tegelijk een bredere metafoor uit. Ze bereidt zich voor om een masker op te zetten, zoals ook in het dagelijks leven, en zeker in de gevangenis. Zo kijkt de actrice enkele keren zogenaamd naar het toestromende publiek door een gat dat verdacht veel lijkt op het kijkgat van een cel. Maskers worden maar al te vaak opgezet binnen de muren van de gevangenis, zegt Mia. De muren om hen heen sluiten niet enkel de buitenwereld af, maar zijn ook deels de oorzaak van gesloten persoonlijkheden, merkte Silke dan weer. Vandaar ook de passende titel.
Hoe fascinerend is het dat een groot deel van de mensheid zijn eigenheid gewoon ontkent, hypocriete zoogdieren.
Mia droomde er stiekem altijd van om stand-up comedian te worden. En ik kan zeggen dat Mia het zeker in haar heeft om die carrière uit te bouwen. Met een prachtig, nonchalant gevoel voor humor en authentieke presence maakt ze zich het podium eigen. Zo bleek het voorval waarbij ze klaagt over haar gevaarlijke hakken niet gescript, maar volledig spontaan.
Tot slot wil ik benadrukken dat dit soort projecten niet alleen voor de deelnemers van belang zijn, maar evengoed voor de betrokken medewerkers/begeleiders en het publiek. Ze krijgen een meer authentieke inkijk in de leefwereld van de gedetineerden, kijkgat of niet.
- Rune Wittouck
Vertelcollectief De Op-Lichters en figurentheater Pierewiet slaan de handen in elkaar en brengen samen pittige Brugse verhalen tot leven. Redactielid Rune Wittouck trotseerde wind en regen, en bracht de wandeling terug in kaart.
A: We starten aan de Stadsschouwburg.
B: Augustijnen: Aan het huis ‘Den Noodt Gods’ in de Spanjaardstraat - ook wel gekend als ‘t Spookhuis - ontmoeten we broeder Edwaar die zijn heimelijke relatie met Zuster Amelie uit de doeken doet. Met een gruwelijk einde in een verborgen keldergang.
C: Hans Memling: Onder het standbeeld van kunstschilder Hans Memling deelt zijn vereenzelviging zijn eerste ontmoeting met Brugge als huursoldaat, zijn statuut als Brugse Poorter en succesvolle schilderscarrière die hier begon.
D: Groenerei: Hier ontmoeten we Hugues Viane - uit Bruges-la-Morte -, de jonge weduwnaar die op een dag op straat zijn overleden vrouw in een onbekende dame herkent, wat meteen haar noodlot wordt.
E: De Dijver: We zien het raam waar ooit het mooiste meisje uit Brugge leefde: Marieke. Door een list van een waterdemoon lieten zij en haar geliefde Klaas het leven, om de eeuwige tocht samen verder te zetten.
F: De Verliefden: Bij het beeld De Verliefden op de Burg ontmoeten we Serena die na een smeekbede aan De Heilige Maagd Maria niet langer in armoede moest leven door de uitvinding van het kantklossen, op voorwaarde dat ze niet mocht trouwen met haar lieve Arnold…
Hoewel iedereen Mozart kent, biedt Trivial Muffins een originele kijk op het leven van de beroemde componist. Het theaterstuk duikt in het intieme leven van de Wolfgang Amadeus Mozart en zijn complexe relaties, met de nadruk op zijn connectie met zijn ouders en geliefden.
Onder leiding van de Italiaans-Schotse dirigent Dario Salvi, die een vergeten toneelstuk over 'Mozart' nieuw leven inblaast, levert Trivial Muffins een voorstelling die zowel historisch accuraat als geestig is. Als men de voorstelling in één woord zou moeten vatten, kan je niet om ‘bombastisch’ heen. Zowel de kostuums, speelstijl als het decor zijn pompeus. Kenmerken die enkel versterkt worden door de locatie waar het stuk werd opgevoerd, de Koninklijke Stadsschouwbrug Brugge.
Een van de opvallende kenmerken van deze productie is de nauwe samenwerking tussen het theatergezelschap en ConForte Symphonic, wat resulteert in een naadloze integratie van muziek in het stuk. Het script en de muzikale begeleiding versterken elkaar, waardoor het publiek levensecht wordt ondergedompeld in de wereld van Mozart. Het gezelschap koos bewonderenswaardig voor een meer menselijke invalshoek in plaats van de bekende grootsheid van Mozart. De relatie met zijn vader en het verlies van zijn moeder komen op aangrijpende wijze naar voren, maar evengoed komen zijn puberale kantjes, arrogantie en obsessieve werkdrang aan bod. Trivial Muffins kiest ervoor om in het Engels te blijven spelen om toegankelijk te zijn voor anderstaligen en internationale mogelijkheden op te houden. De aankondiging van toekomstige producties, waaronder 'De stomme van Portici' suggereert dat Trivial Muffins vastbesloten is om verder te groeien en meer van dit soort werk met het publiek te delen. In 'Mozart' bewijst Trivial Muffins alvast dat ze in staat zijn om een frisse saus te gieten over klassieke thema's en historische figuren. De voorstelling is een eerbetoon aan de componist en zijn muzikale erfenis, en bovendien een aanrader voor zowel liefhebbers van Mozart als theaterliefhebbers die op zoek zijn naar iets nieuws.
- Leon Adriaensen
