LEER STELEN ALS EEN ARTIEST

In 2012 bracht Amerikaans auteur Austin Kleon zijn bestseller Steal like an artist uit. Daarin stelt hij dat niets volledig origineel is, ook binnen de kunsten. Niemand is geboren met een stem of stijl. We leren door te imiteren. We zijn de som van onze invloeden, waarmee we ons (laten) omringen.

Een goede theatermaker begrijpt dus dat niets nergens van komt, maar altijd voortbouwt of reageert op wat er daarvoor kwam. “Zelfs The Beatles startten ooit als een coverband.” Vanuit die gedachte pleit Kleon om te stoppen met volledig origineel te willen zijn, maar onze stamboom aan invloeden net te omarmen, bij te leren vanuit het werk van anderen om zo een eigen artistiek pad te ontdekken. We mogen daarvoor echter niet klakkeloos kopiëren (of erger: plagiëren), maar moeten ‘leren stelen als een artiest’! Hij maakt daarin een verschil tussen goed en slecht stelen.

Bekijk niet vluchtig, maar bestudeer. Goed stelen is ‘reverse-engineering’. Je moet de mechaniek achter iets ontleden om te weten hoe en waarom iets werkt. “Don’t just steal the style, steal the thinking behind the style,” duidt hij. Zonder te begrijpen waar iets vandaan komt, zal het nooit meer zijn dan een ‘knockoff’. Deuren maken nog geen goede deurenkomedie! Het is niet omdat je een klassieker ‘in een hedendaags jasje’ stopt dat die uit zichzelf gegarandeerd relevant wordt.

Steel niet van één, maar van velen. “If you copy from one author, it’s plagiarism, but if you copy from many, it’s research,” stelde toneelschrijver Wilzon Mizner. Steel de kostuums van de één, dan weer de speelstijl van de ander, enzoverder. Als je maar inspiratie haalt uit één maker, maakt dat je in het beste geval ‘de nieuwe wie-dan-ook’, maar helemaal nog niet origineel. Let wel: een kunstenaar is een selectieve verzamelaar die bijhoudt wat hun aanspreekt. Geen hamsteraar die lukraak verzamelt.

Imiteer niet klakkeloos, maar remix en transformeer. Steel van velen, maar zoek wat jou opnieuw uniek kan maken, wat jij kan aanpassen en toevoegen, zowel in vorm als inhoud. Alles is al gezegd, maar nog niet door jou. Wat heb jij te vertellen? Wat is jouw noodzaak en standpunt? Hoe kan die remix opnieuw jouw stijl worden? Zo geraak je verder dan simpelweg imiteren en maak je het echt eigen.

Kijken naar anderen leert kijken naar jezelf

Al ruim tien jaar hou ik een logboek bij waarin ik elke voorstelling die ik bijwoonde noteer, aangevuld met wat opmerkingen. In een eigen creatieproces kan ik zo teruggrijpen naar die notities, elementen opnieuw bestuderen en eventueel inzetten. Het helpt mij als een artiest te kunnen stelen uit die rijke kijkervaring.

Ik zou daarom willen pleiten om zo veel en zo aandachtig mogelijk te gaan kijken naar verschillende voorstellingen van andere gezelschappen, zowel in de vrije tijd als professioneel! Ga niet enkel naar het volgende dorp, maar probeer een brede kijkervaring op te doen. Hoe meer goede ideeën je verzamelt, hoe meer je kunt kiezen door welke je je laat beïnvloeden. Een notitieboek en pen op zak is daarbij altijd handig.

Laat je inspireren door wat je ziet. Onderzoek de denkwijze achter bepaalde keuzes, en waarop die keuzes op hun beurt geïnspireerd zijn. Zie niet enkel wat ze allemaal deden, maar ook waarom. Breng wat jou allemaal aansprak, raakte of triggerde vervolgens mee, selecteer en transformeer die mix aan inspirerende elementen opnieuw tot iets van jezelf.

Aandachtig kijken naar het werk van anderen, leert bovendien ook anders kijken naar eigen werk. Door al die nieuwe manieren van kijken naar de wereld te internaliseren en vanuit andere denkkaders en heldere noodzaken bepaalde artistieke keuzes te maken, begrijp je misschien beter waarmee je zelf bezig bent of naar zoekt. Blijf dus zeker stelen.