Spelen en blijven spelen - in gesprek met de makers van Fledermaus Forever
donderdag 02 jan. 2025
Anneleen Laeremans
Muziektheater Transparant en Les Âmes Perdues bundelen in Fledermaus Forever de krachten om Die Fledermaus, de operette van Johann Strauss Jr., te fileren. Ze herhalen, schrappen en schaven aan het origineel om het, net zoals de Weners, eeuwig te kunnen spelen. OPENDOEK ging in gesprek met spelers Naomi Beeldens en Mitch Van Landeghem en regisseur Tom Goossens over oneindigheid, het einde van het spelplezier en stukken leren loslaten.
Voordat we over het einde van een stuk spreken: het begin. Waarom kozen jullie voor Die Fledermaus? Wat sprak jullie aan dit honderdvijftig jaar oude stuk aan?
Tom: “Muziektheater Transparant heeft ons gevraagd om dit specifieke stuk te bewerken. Ze wilden al heel lang iets met operette doen, omdat dat een populair en komisch genre is. Ze wilden graag eens een iets volksere kant op met hun gezelschap. Zij waren een leutige muziekgroep en ik een leutige regisseur. Dat klikte!”
“Niet de inhoud van de operette is het verhaal, wel het optimisme waarmee ze die blijven opvoeren.”
Naomi: “Van alle operettes die we voorgeschoteld kónden krijgen, ben ik erg blij dat het net deze was. Operettes vertalen moeilijk naar het heden. Vandaag zou je eerder musicals maken, of muziektheater. Die Fledermaus heeft iets enorm iconisch dankzij die nieuwjaarsavondsfeer. Ik heb persoonlijk nooit iets gevoeld voor het operettegenre en dacht: “Wat gaan we daar nu mee doen?” Maar het feit dat het zo in die nieuwjaarstraditie geworteld zit, maakt het leuk dat we net een voorstelling kunnen maken over het hernemen van repertoire.”
Wat drijft jullie personages precies om het stuk te blijven spelen?
Mitch: “Grappig dat je over de personages begint. Wij zijn een groep spelers die op scène ook een groep spelers vertolken, dus het gaat bij ons niet om de eigenlijke personages uit Die Fledermaus. Wat onze personages vooral drijft is het groepsgevoel. We vertrokken van het idee dat die bende dat stuk al voor eeuwig lijkt te spelen en dat ook zal blijven doen. Maar wat zou hen dan problemen kunnen opleveren? Het grootste probleem dat we ons konden inbeelden was dat de groep uiteen zou vallen. Als de groep verbrokkelt, kan je het niet meer spelen. Aan het einde blijft Tania Van der Sanden alleen over, en dan schiet er van het stuk niets meer over.”
Tom: “In het maakproces kwamen we veel problemen tegen met het genre. Ouderwetse ideeën, het vrouwbeeld, problematische zaken. Maar omdat we de vraag kregen om het te bewerken, rijst de vraag: “Waarom doen we dit?” Die redenen waren: omdat de muziek aanstekelijk is, en omdat wij het geweldig vinden om toneel te spelen. We hebben onze eigen redenen in die groep opgenomen als hun motivatie. Hun band met elkaar, maar ook met het publiek, is de inhoud van de voorstelling geworden. De inhoud van de voorstelling is dus niet het verhaal van de operette zelf, maar het optimisme waarmee spelers operettes blijven opvoeren.”
Naomi: “Ik zie het op macroniveau ook als een thematisering van de herhaling van repertoire. Dat is een acuut onderwerp in de klassieke muziek momenteel. Je kan repertoire blijven uitvoeren, om ter best, om ter origineelst, maar waarom doen we dat? Dat hebben wij bij ons op scène uitvergroot door onze voorstelling acht keer binnen één voorstelling te spelen. We leveren daar in ons stuk ook geen kritiek op, maar je krijgt wel in extremis een herhaling van repertoire. Die vraag houdt mij
voortdurend bezig.”
Tom: “De manier waarop de groep uit elkaar valt, heeft daar ook mee te maken. Iedereen wil naar Wenen trekken. “Als je daar geraakt, dan heb je het gemaakt.” Die ambitie zit zowel in de klassieke muziek als in de theaterwereld. Terwijl deze voorstelling zich afvraagt waarom je dat zou doen als dat ten koste gaat van je spelplezier. De reden waarom we toneelspelen, is au fond dat plezier. Ik denk dat je in veel sectoren waar ambitie de drijfveer is, gemakkelijk het plezier van de job verliest. Die verbinding met spelplezier en met de groep zetten wij centraal.”
“Een première is zo’n feestelijke ervaring, een dernière zou dat toch ook moeten kunnen zijn?”
Herkennen jullie dat gevoel? Die schrik dat een groep uiteen kan vallen eens je er spelplezier mee gevonden hebt?
Naomi: “Ik herken dat zeker. Niet dat ik het al heb moeten ervaren: in Les Âmes Perdues heb ik tegenspelers gevonden waar ik op kan bouwen. Hoewel het fijn is om met nieuwe mensen te spelen, is het echt leuk om zo’n vertrouwen samen op te bouwen.”
Mitch: “Die ploeg is een soort familie, en dat is altijd ook afscheid nemen aan het einde. Zelfs als je weet dat je later nog kan samenwerken, gebeurt het weinig dat je met exact dezelfde groep blijft plakken. Daar komt dus ook altijd rouw bij kijken. Montaigne zei al: “Theater is leren sterven.” Alhoewel ik niet denk dat hij het over theater, maar over filosoferen had. Anyway, zo doen we dat hier: we nemen metaforen over van andere werelden die toch passen. Je gaat een soort gezamenlijk leven leiden, en ook dat stopt. Dat scoutskampgevoel is heel typerend. Je kan volgend jaar wel weer op kamp, maar die ervaring zal toch nooit meer dezelfde zijn.”
Tom: “Ik heb ook altijd de drang om dezelfde mensen terug te vragen om me goed te voelen in een productie. Mitch was bijvoorbeeld betrokken bij mijn masterproef Don Juan. Die voorstelling was mijn toegangsticket, mijn houvast. Toen ik Fledermaus Forever begon te maken, voelde ik de nood om een goede vriend te betrekken om mij hier thuis te kunnen voelen. Groepen in theater hebben een enorme kracht; al mijn beste vrienden zijn mensen waarmee ik heb samengewerkt.”
Een voorstelling loslaten is rouwen, zeiden jullie. Hebben jullie intussen een vaste routine om afscheid te nemen van een voorstelling?
Naomi: “Ik denk dat het niet vaak voorvalt dat je de laatste voorstelling erg bewust speelt. Een echte dernière heb ik alvast nog niet vaak meegemaakt. In de operawereld is dat wel logischer, dat je weet hoe lang een reeks zal lopen. Maar in onze sector is zo’n proces eerder verbrokkeld. Je speelt vijf voorstellingen door elkaar, met steeds enkele weken of zelfs maanden tussen. Afgebakend is dat niet. Je bent afhankelijk van de interesse.”
Tom: “Ik heb dat met sommige opera’s wel al gezegd: dit is nu de allerlaatste voorstelling. Ik heb dat nodig om afstand van een verhaal te kunnen doen. Na de laatste Rigoletto zag ik trouwens Stefaan Degands script gewoon in de vuilnisbak liggen. (iedereen lacht) “Meent gij dat nu?” vroeg ik hem. “Ja. Ik wil geen dingen hoeven bijhouden na een laatste keer.” Ik begrijp zijn noodzaak om iets voorgoed af te sluiten.”
Mitch: “Oh my god. Ik hou net van al mijn voorstellingen de eerste tot de laatste versie van het script bij. Hoewel ik daar dan vast ook nooit meer naar kijk. Ik herken trouwens Naomi’s verhaal: ik heb ook amper dernières meegemaakt. Dat is absurd. Onduidelijk, ook. Een première is zo’n feestelijke ervaring, een dernière zou dat toch ook moeten kunnen zijn? Ik speel binnenkort Opening Night van De Hoe opnieuw, en er is deze keer een dernière gepland. Maar aangezien ik de rol deel met iemand, ben ik er net die avond niet bij. Verschrikkelijk vind ik dat. Omdat ik Fledermaus moet spelen…”
Tom: “Dan moet je dat gevoel gebruiken in de voorstelling!”
Mitch: “Langs de andere kant wordt dat stuk nu ook verkocht in een Franse versie, dus eigenlijk is het zelfs geen dernière.”
“Je kan repertoire blijven spelen, om ter best, om ter origineelst. Maar waarom doen we dat?”
Naomi: “Een mid-ouverture? (lacht)”
Mitch: “En door planningsconflicten kan ik ook de Franse versie niet spelen. Mogelijk gaat het stuk ook nog naar Nederland, maar dat is nog onduidelijk. Daardoor voelt straks die dernière ook weer niet als de laatste. Maar wie weet is ze dat wel, en niemand gaat dat weten. Verwarrend, zo kan je nooit iets samen neerleggen.”
Naomi: “Waardoor ook heel de traditie van moppen met elkaar uithalen tijdens de laatste voorstelling onmogelijk is voor ons. Zonde.”
Hoe laten jullie een voorstelling los?
Mitch: “Tja. Met alcohol, zeker? Je moet kunnen ontladen, en je publiek even ontmoeten.”
Naomi: “Spelen en dan langs de achteruitgang vertrekken? Da’s vreemd, ja.”
Tom: “Anders kan je net zo goed niet gespeeld hebben. Alsof er geen publiek was.”
Jullie spelen Fledermaus Forever vooralsnog tot februari. Willen jullie dit stuk nu elk jaar op Nieuwjaar spelen?
Naomi: “Voor mij mag dat zeker tot we zeventig zijn. Wel maar één keer per jaar, dan.”
Mitch: “Dat zie ik ook wel zitten.”
“Stoppen met een voorstelling lijkt qua gevoel wel op het einde van een scoutskamp. Die nostalgie dat het nooit meer hetzelfde zal zijn.”
Naomi: “Misschien moeten we gewoon dat doen: alleen nog maar voorstellingen maken die gelinkt zijn aan een specifieke dag in het jaar, en die dan spelen tot we op pensioen gaan.”
Tom: “Dat moet vast wel kunnen lukken! Ik zou dit stuk nog een lange tijd kunnen bekijken. In ieder geval hebben we het loslaten in onze voorstelling omzeild: onze achtste herhaling van de voorstelling is een ouverture. Het einde is op die manier opnieuw een begin. Ons doek valt dus meermaals tijdens het stuk, maar aan het eind net niet. Zo is het een opening naar het voor eeuwig kunnen blijven spelen.”
En zo gaven jullie jezelf de kans om het nog 70 jaar te brengen.
Naomi: “We zullen doorgeven dat jij het gezegd hebt: we mogen Fledermaus Forever nog niet loslaten. Arenberg, take note.”
